Rotterdam, 14 november 2013 – Nederland loopt een groot risico om economisch en
politiek van het wereldtoneel te worden weggespeeld. Niet in de laatste plaats omdat
China z’n historische plaats als ’s werelds grootste supermacht terug aan het claimen
is. Terwijl wij ons defensieapparaat in de uitverkoop hebben gegooid, zijn de Chinezen
hun gevechtskracht aan het opbouwen en wereldwijd strategische posities aan het
innemen. Deskundigen werpen een ontnuchterend licht op de nieuwe wereldorde
tijdens de door de KIM Alumni Vereniging georganiseerde Johan de Witt-lezing 2013.
“Nederland zal er veel meer rekening mee moeten houden hoe wij ons opstellen ten opzichte
van het buitenland. Onze houding ten opzichte van Oost-Europeanen heeft bijvoorbeeld een
rol gespeeld bij een deal tussen de havens van Rotterdam en Constanta. Maar ook het
leveren van militaire bijdragen speelt een rol bij de gunfactor waar we als Nederland op
kunnen rekenen bij bijvoorbeeld het bekleden van hoge functies bij internationale
organisaties. Als we niet, of steeds minder bijdragen, zullen we ook geen steun krijgen van
andere landen. En als we geen hoge functies in internationale organisaties bekleden, zullen
we internationaal steeds minder invloed krijgen. Dan wordt Nederland weggespeeld.”, aldus
Prof. Dr. Rob de Wijk, directeur van het The Hague Centre for Strategic Studies, tijdens de
Johan de Witt-lezing 2013. Het reciprociteitsbeginsel bleek een terugkerend thema tijdens de
presentaties in de Van Ghentkazerne in Rotterdam.
China als militaire grootmacht
Rob van Doorn, voorzitter van de KIM Alumni Vereniging, wond er geen doekjes om tijdens
zijn welkomstwoord: “Wij denken hier in Nederland veel te vaak dat wij het centrum van de
wereld zijn. Maar als je moeite neemt om eens keer naar bijvoorbeeld een Chinees te
luisteren – zoals wij vandaag naar de Chinese generaal buiten dienst Ching Tung Man
mogen gaan luisteren – krijg je een heel ander beeld voorgeschoteld.” Nou, dat Ching de
wereld vanuit een heel ander perspectief schetste was wel duidelijk. Hij was kraakhelder in
zijn uiteenzetting over de Chinese kijk op de ontwikkelingen in de wereld, op Europa, en in
het uiteenzetten van de Chinese ambities. De titel van het programma “East meets West
or… East beats West” was niet toevallig gekozen. De generaal maakte indringend duidelijk
dat de oprukkende economische grootmacht China bepaald niet overwegend gecharmeerd
is van de Europese Unie. Met name de wapenboycot vormt een belemmering die China
dwingt om zelf technologie op dit vlak te ontwikkelen. En dat de volksrepubliek zich militair
wil ontwikkelen, wordt gezien als een vanzelfsprekende noodzakelijkheid. Ching: “China
heeft een bevolking van 1,4 miljard mensen. Als het bij ons niet goed gaat met de economie,
dan gaat het wereldwijd niet goed. De statements die ik maak zijn niet bedoeld om onze
spierballen te laten zien. Wij hebben gewoon een veilige omgeving nodig om economisch
verder te kunnen groeien.”
Rob van Doorn, voorzitter van de KIM Alumni Vereniging, wond er geen doekjes om tijdens
zijn welkomstwoord: “Wij denken hier in Nederland veel te vaak dat wij het centrum van de
wereld zijn. Maar als je moeite neemt om eens keer naar bijvoorbeeld een Chinees te
luisteren – zoals wij vandaag naar de Chinese generaal buiten dienst Ching Tung Man
mogen gaan luisteren – krijg je een heel ander beeld voorgeschoteld.” Nou, dat Ching de
wereld vanuit een heel ander perspectief schetste was wel duidelijk. Hij was kraakhelder in
zijn uiteenzetting over de Chinese kijk op de ontwikkelingen in de wereld, op Europa, en in
het uiteenzetten van de Chinese ambities. De titel van het programma “East meets West
or… East beats West” was niet toevallig gekozen. De generaal maakte indringend duidelijk
dat de oprukkende economische grootmacht China bepaald niet overwegend gecharmeerd
is van de Europese Unie. Met name de wapenboycot vormt een belemmering die China
dwingt om zelf technologie op dit vlak te ontwikkelen. En dat de volksrepubliek zich militair
wil ontwikkelen, wordt gezien als een vanzelfsprekende noodzakelijkheid. Ching: “China
heeft een bevolking van 1,4 miljard mensen. Als het bij ons niet goed gaat met de economie,
dan gaat het wereldwijd niet goed. De statements die ik maak zijn niet bedoeld om onze
spierballen te laten zien. Wij hebben gewoon een veilige omgeving nodig om economisch
verder te kunnen groeien.”
Scepsis over Peaceful Rise
Professor Jonathan Holslag, verbonden aan het Brussels Institute of Contemporary Chinese
Studies (BICCS) van de Universiteit van Brussel, toont zich uitgesproken sceptisch over de
vreedzame opmars van China in de wereld. “De rationale die de Chinese machthebbers
aanvoeren bevat een aantal paradoxen waardoor de officiële strategie van de Peaceful Rise
niet zo geloofwaardig is.” Holslag schetste vier paradoxen: 1) Het ideale wereldbeeld van de
Chinese machthebbers staat op gespannen voet met hun opvatting van de realiteit zoals die
nu is. De leiders vrezen dat de wereld zich tegen China richt. En omdat ‘vliegen alleen om
een ei cirkelen waar barstjes in zitten’ kan het land maar beter beschikken over een sterke
krijgsmacht. 2) In de deals die China sluit wordt altijd gesproken over een win-win-situatie,
maar in de praktijk zit er wel meestal meer winst in voor China dan voor de internationale
partners. 3) Het liberalisme dat wordt beleden (met onder andere als uitgangspunt dat
wereldwijd vrije handel moet kunnen worden gedreven) staat in contrast met een duidelijk
nationalistische strategie. En 4) China lijkt zich door zitting te nemen in allerlei nieuwe
internationale organisaties in te bedden in internationale structuren. Maar tegelijk is er het
Gulliver syndrome: de angst om als reus te worden vastgesnoerd door allerlei kleinere
landen.
Plezierig samengewerkt
Schout-bij-nacht Ben Bekkering, in 2012 bevelhebber van de maritieme NATO en EU
operaties in het kader van piraterijbestrijding in de Golf van Aden, heeft ervaren dat er met
de Chineze marinecollega’s heel goed samen te werken valt. “Ik stond daar als commandant
voortdurend in contact met officiële vertegenwoordigers van wel vijftien nationaliteiten. We
hadden per land te maken met een veelheid aan ministeries en andere instanties. Voor zo’n
beetje alles dat we wilden doen was afstemming nodig en moesten we toestemming zien te
krijgen. De Chinezen waren eerlijk gezegd het makkelijkst benaderbaar en het meest
coöperatief. Wij hebben met hun marine uitstekend samen kunnen werken. Met bijvoorbeeld
de Indiaase marine hebben we nauwelijks samengewerkt. Dat contact liep toch gewoon
lastiger.” Bekkering vertelde ook dat de Chinezen het opmerkelijk vonden dat de richtlijnen
voor het Europese militaire optreden in de Golf blijkbaar door 27 landen werden bepaald. “Zij
konden zich nauwelijks voorstellen dat wij daar onze instructies van kregen. En toch is dat
zo. En in de praktijk werkt het nog ook.” Overigens maakte de schout-bij-nacht hier wel een
kanttekening bij: “Soms was het nodig dat we onder nationale vlag bepaalde dingen deden.
Dan kon er iets niet onder NAVO-vlag, of onder verantwoordelijkheid van de EU.”
Schout-bij-nacht Ben Bekkering, in 2012 bevelhebber van de maritieme NATO en EU
operaties in het kader van piraterijbestrijding in de Golf van Aden, heeft ervaren dat er met
de Chineze marinecollega’s heel goed samen te werken valt. “Ik stond daar als commandant
voortdurend in contact met officiële vertegenwoordigers van wel vijftien nationaliteiten. We
hadden per land te maken met een veelheid aan ministeries en andere instanties. Voor zo’n
beetje alles dat we wilden doen was afstemming nodig en moesten we toestemming zien te
krijgen. De Chinezen waren eerlijk gezegd het makkelijkst benaderbaar en het meest
coöperatief. Wij hebben met hun marine uitstekend samen kunnen werken. Met bijvoorbeeld
de Indiaase marine hebben we nauwelijks samengewerkt. Dat contact liep toch gewoon
lastiger.” Bekkering vertelde ook dat de Chinezen het opmerkelijk vonden dat de richtlijnen
voor het Europese militaire optreden in de Golf blijkbaar door 27 landen werden bepaald. “Zij
konden zich nauwelijks voorstellen dat wij daar onze instructies van kregen. En toch is dat
zo. En in de praktijk werkt het nog ook.” Overigens maakte de schout-bij-nacht hier wel een
kanttekening bij: “Soms was het nodig dat we onder nationale vlag bepaalde dingen deden.
Dan kon er iets niet onder NAVO-vlag, of onder verantwoordelijkheid van de EU.”
Gewoon patrouilleren
Het fenomeen dat in de context van internationale vredesoperaties landen hun marines ook
expliciet hun eigen nationale taken opdragen, kwam Bekkering onder andere tegen in de
Middellandse Zee, als commandant van de NAVO-operatie Active Endeavor. “Als je naar de
wereldkaart kijkt, lijkt het erop dat de meeste grensconflicten tussen landen wel zijn opgelost,
of in kaart zijn gebracht. Wat weinig mensen zich realiseren is dat dat voor heel veel
zeegebieden helemaal nog niet geldt. Er zijn tal van gebieden waarvoor geldt dat er geen
overeenstemming is tussen landen over de Exclusieve Economische Zone. Redelijk dicht bij
huis bevindt zich zo’n omstreden stukje zeegebied zich aan de Noordkant van Israël. En
bijvoorbeeld Turkije erkent geen Exclusieve Economische Zone van Cyprus. Die zien de
wateren rond dat eiland gewoon als onderdeel van de Turkse Economische Zone. Toen wij
daar rond voeren in de Middellandse zee zagen we voortdurend marines van allerlei landen
hun eigen operaties uitvoeren. Een heel bijzondere situatie waarvan wij ons als onderdeel
van een NAVO-vredesmissie ook afvroegen hoe we daar meer om moesten gaan. ‘Gewoon
patrouilleren’, was de opdracht. Dus nou, dat hebben we gedaan.”
Het fenomeen dat in de context van internationale vredesoperaties landen hun marines ook
expliciet hun eigen nationale taken opdragen, kwam Bekkering onder andere tegen in de
Middellandse Zee, als commandant van de NAVO-operatie Active Endeavor. “Als je naar de
wereldkaart kijkt, lijkt het erop dat de meeste grensconflicten tussen landen wel zijn opgelost,
of in kaart zijn gebracht. Wat weinig mensen zich realiseren is dat dat voor heel veel
zeegebieden helemaal nog niet geldt. Er zijn tal van gebieden waarvoor geldt dat er geen
overeenstemming is tussen landen over de Exclusieve Economische Zone. Redelijk dicht bij
huis bevindt zich zo’n omstreden stukje zeegebied zich aan de Noordkant van Israël. En
bijvoorbeeld Turkije erkent geen Exclusieve Economische Zone van Cyprus. Die zien de
wateren rond dat eiland gewoon als onderdeel van de Turkse Economische Zone. Toen wij
daar rond voeren in de Middellandse zee zagen we voortdurend marines van allerlei landen
hun eigen operaties uitvoeren. Een heel bijzondere situatie waarvan wij ons als onderdeel
van een NAVO-vredesmissie ook afvroegen hoe we daar meer om moesten gaan. ‘Gewoon
patrouilleren’, was de opdracht. Dus nou, dat hebben we gedaan.”
Van geopolitiek naar geo-economie
Dat het in de toekomst niet bij ‘gewoon patrouilleren’ zal blijven, lijkt voor de hand te liggen.
De Wijk: “Er is een nieuwe wereldorde aan het ontstaan. Niet-westerse landen die ook
economische groei nastreven houden een pleidooi voor allerlei nieuwe clubs. In de
geopolitiek komt de focus steeds meer te liggen op grondstoffenbelangen. Voor veel
grondstoffen geldt dat diversificatie van verwerving niet mogelijk is. Eenvoudig omdat de
meeste grondstoffen die belangrijk zijn voor de wereldeconomie exclusief gewonnen worden
in bepaalde landen.” Fosfaat bijvoorbeeld, zo vertelde De Wijk, wordt eigenlijk alleen
gevonden in Marokko. En wij zijn als Nederland naar verhouding enorm afhankelijk van dat
fosfaat, dat wij onder andere gebruiken als grondstof voor kunstmestproductie. En zo geldt
ook voor China dat bepaalde belangrijke grondstoffen die het land nodig heeft om z’n
economie te laten groeien afkomstig zijn uit ondermeer landen in Afrika. “Gezien de
oplopende schaarste aan grondstoffen ligt het voor de hand dat landen hun economische
belangen veilig zullen willen stellen. Ook met militaire middelen.” De Chinese reus zal z’n
invloed zeker in toenemende mate laten gelden, voorspellen de analisten. De Wijk: “Te meer
omdat China tot circa 1820 in absolute zin de grootste economie ter wereld was. China is in
de ogen van de Chinezen na een kleine tweehonderd jaar bezig met een economische
wederopstanding. Zij zullen vanuit hun beleving gewoon hun rechtmatige plek in de
wereldeconomie weer willen innemen. Zo werkt dat psychologisch nu eenmaal.”
Dat het in de toekomst niet bij ‘gewoon patrouilleren’ zal blijven, lijkt voor de hand te liggen.
De Wijk: “Er is een nieuwe wereldorde aan het ontstaan. Niet-westerse landen die ook
economische groei nastreven houden een pleidooi voor allerlei nieuwe clubs. In de
geopolitiek komt de focus steeds meer te liggen op grondstoffenbelangen. Voor veel
grondstoffen geldt dat diversificatie van verwerving niet mogelijk is. Eenvoudig omdat de
meeste grondstoffen die belangrijk zijn voor de wereldeconomie exclusief gewonnen worden
in bepaalde landen.” Fosfaat bijvoorbeeld, zo vertelde De Wijk, wordt eigenlijk alleen
gevonden in Marokko. En wij zijn als Nederland naar verhouding enorm afhankelijk van dat
fosfaat, dat wij onder andere gebruiken als grondstof voor kunstmestproductie. En zo geldt
ook voor China dat bepaalde belangrijke grondstoffen die het land nodig heeft om z’n
economie te laten groeien afkomstig zijn uit ondermeer landen in Afrika. “Gezien de
oplopende schaarste aan grondstoffen ligt het voor de hand dat landen hun economische
belangen veilig zullen willen stellen. Ook met militaire middelen.” De Chinese reus zal z’n
invloed zeker in toenemende mate laten gelden, voorspellen de analisten. De Wijk: “Te meer
omdat China tot circa 1820 in absolute zin de grootste economie ter wereld was. China is in
de ogen van de Chinezen na een kleine tweehonderd jaar bezig met een economische
wederopstanding. Zij zullen vanuit hun beleving gewoon hun rechtmatige plek in de
wereldeconomie weer willen innemen. Zo werkt dat psychologisch nu eenmaal.”
Wake-up call
Het veiligstellen van grondstoffen die nodig zijn om de economie te laten groeien; het is
gewoon een kwestie van machtspolitiek. “Economische groei is nodig om van instabiliteit af
te komen. Dus moet je toegang hebben tot grondstoffen. Je moet invloed hebben in die
landen waar je van afhankelijk bent. En natuurlijk moet je militaire bases hebben om aan- en
afvoerroutes veilig te stellen.”, verklaart De Wijk de opbouw van de Chinese marinevloot en
haar aanwezigheid op steeds meer plekken op de wereld. “Het is hoog tijd dat we in Europa
wakker worden uit onze strategische winterslaap. De wereld is enorm veranderd. Mensen die
zeggen ‘de markt zal zelf z’n werk wel doen’ die zeggen eigenlijk dat ze geen idee hebben
waar ze mee bezig zijn.”, zo stelt hij. “China is enorm voor internationale samenwerking.”,
verklaart generaal Ching. “Wij investeren in goede communicatie en het bevorderen van
wederzijds begrip. We lenen liever miljarden aan Amerika om daarmee meer begrip te
krijgen voor de Chinese belangen, dan dat we een oorlog aangaan met de Verenigde
Staten.”. Het moge duidelijk zijn, Westerse landen zullen China nog veel meer gaan
tegenkomen. Als handelspartner, of als concurrent. En ook de Chinezen laten zich de kaas
niet van hun brood eten. Holslag: “Er wordt wel gezegd dat Europa is veranderd van een
supermacht in een supermarkt. Maar Nederland lijkt meer op een outletstore voor Chinese
producten. Kijk maar eens naar hoe Nederland plat op z’n buik is gaan liggen voor de import
van Chinese zonnepanelen.” Of zoals Van Doorn tijdens het naparaten over de Johan de
Witt-lezing het zei: “We zijn in Nederland hoofdzakelijk met onszelf bezig. Ten tijde van Colijn
werd er gezegd: ‘Gaat u maar rustig slapen. De regering waakt.’ Levensgevaarlijk. Het is
hoog tijd dat we hier eens keer wakker worden met z’n allen en ons verdiepen in wat andere
mensen in het Oosten eigenlijk drijft.”
Het veiligstellen van grondstoffen die nodig zijn om de economie te laten groeien; het is
gewoon een kwestie van machtspolitiek. “Economische groei is nodig om van instabiliteit af
te komen. Dus moet je toegang hebben tot grondstoffen. Je moet invloed hebben in die
landen waar je van afhankelijk bent. En natuurlijk moet je militaire bases hebben om aan- en
afvoerroutes veilig te stellen.”, verklaart De Wijk de opbouw van de Chinese marinevloot en
haar aanwezigheid op steeds meer plekken op de wereld. “Het is hoog tijd dat we in Europa
wakker worden uit onze strategische winterslaap. De wereld is enorm veranderd. Mensen die
zeggen ‘de markt zal zelf z’n werk wel doen’ die zeggen eigenlijk dat ze geen idee hebben
waar ze mee bezig zijn.”, zo stelt hij. “China is enorm voor internationale samenwerking.”,
verklaart generaal Ching. “Wij investeren in goede communicatie en het bevorderen van
wederzijds begrip. We lenen liever miljarden aan Amerika om daarmee meer begrip te
krijgen voor de Chinese belangen, dan dat we een oorlog aangaan met de Verenigde
Staten.”. Het moge duidelijk zijn, Westerse landen zullen China nog veel meer gaan
tegenkomen. Als handelspartner, of als concurrent. En ook de Chinezen laten zich de kaas
niet van hun brood eten. Holslag: “Er wordt wel gezegd dat Europa is veranderd van een
supermacht in een supermarkt. Maar Nederland lijkt meer op een outletstore voor Chinese
producten. Kijk maar eens naar hoe Nederland plat op z’n buik is gaan liggen voor de import
van Chinese zonnepanelen.” Of zoals Van Doorn tijdens het naparaten over de Johan de
Witt-lezing het zei: “We zijn in Nederland hoofdzakelijk met onszelf bezig. Ten tijde van Colijn
werd er gezegd: ‘Gaat u maar rustig slapen. De regering waakt.’ Levensgevaarlijk. Het is
hoog tijd dat we hier eens keer wakker worden met z’n allen en ons verdiepen in wat andere
mensen in het Oosten eigenlijk drijft.”
Mensenrechten, democratie en het belerende vingertje
En waar de professoren en de generaal het onderling over eens waren, is dat Europa niet al
te serieus genomen hoeft te worden. Want hoe kun je een belerend vingertje opsteken terwijl
je zelf je zaken niet goed op orde hebt? Of zoals een van de toehoorders de organisatie na
afloop toevertrouwde: “Inhoudelijk bleef de Chinese generaal wat op de vlakte, ondanks zijn
openheid over een aantal zaken. Maar hij liet wel heel duidelijk zien hoe de Chinezen
denken en dat ze op zich vreedzaam willen zijn. Als het moet zullen ze echter keihard voor
hun eigen belang opkomen. De vraag van de laatste vragensteller uit de zaal was zeer
kenmerkend voor de houding van de EU ten opzichte van China; die ging over
mensenrechten en democratisering. Dat is precies het normatieve gedrag dat de Chinezen
verafschuwen. En dit soort vragen negeert hij dan ook gewoon. Sinds gisteren begrijp ik dat
dit met name is omdat de EU door hen niet heel serieus wordt genomen, als een soort
onderling kibbelende betweters die hun eigen zaken niet op orde hebben. In dat laatste
En waar de professoren en de generaal het onderling over eens waren, is dat Europa niet al
te serieus genomen hoeft te worden. Want hoe kun je een belerend vingertje opsteken terwijl
je zelf je zaken niet goed op orde hebt? Of zoals een van de toehoorders de organisatie na
afloop toevertrouwde: “Inhoudelijk bleef de Chinese generaal wat op de vlakte, ondanks zijn
openheid over een aantal zaken. Maar hij liet wel heel duidelijk zien hoe de Chinezen
denken en dat ze op zich vreedzaam willen zijn. Als het moet zullen ze echter keihard voor
hun eigen belang opkomen. De vraag van de laatste vragensteller uit de zaal was zeer
kenmerkend voor de houding van de EU ten opzichte van China; die ging over
mensenrechten en democratisering. Dat is precies het normatieve gedrag dat de Chinezen
verafschuwen. En dit soort vragen negeert hij dan ook gewoon. Sinds gisteren begrijp ik dat
dit met name is omdat de EU door hen niet heel serieus wordt genomen, als een soort
onderling kibbelende betweters die hun eigen zaken niet op orde hebben. In dat laatste
hebben ze nog gelijk ook.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten